YAKIN DOĞU

Tanım: Ön Asya olarak da isimlendirilen Yakın Doğu, Anadolu, Mezopotamya, İran, Irak, Arap Yarımadası, Filistin ve Mısır’ı da içine alan geniş bir alanı kapsamaktadır.
14. Yüzyılda Yakın Doğu’da hüküm süren devletler şu şekilde sıralanabilir.

1. Türkiye Selçuklu Devleti
2. Anadolu Beylikleri
3. İlhanlı Devleti
4. Bizans İmparatorluğu
5. Altın Orda Devleti
6. Memlük Devleti
7. Trabzon Rum İmparatorluğu

1. TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ (1075 – 1308)

Süleyman Şah tarafından kurulan Türkiye Selçuklu Devleti, Kösedağ Savaşı’nda (1243) Moğollar’a mağlup olunca Türkiye Selçukluları sosyal, siyasal, ekonomik yönden tamamen Moğolların egemenliğine girdiler. Türkiye Selçuklu Devleti’nin otoritesini kaybetmesi Anadolu’da yeni oluşumları beraberinde getirdi.
Moğolların denetimine giren Selçuklu Devleti 1308’de Sultan II. Mesut’un ölümü ile yıkılmıştır.

2. ANADOLU BEYLİKLERİ

Anadolu’nun İlhanlı Devleti’nin egemenliğine girmesive Türkiye Selçuklu Devleti’nin otoritesini kaybetmesi üzerine uçlara yerleştirilen Türkmen beyleriAnadolu Türk siyasi birliğinin bozulmasından istifade ederek, Türkiye Selçuklu Devleti’nin yerini alabilme mücadelesine girdiler. Böylece Anadolu’da onlarca beylik kuruldu. Bu siyasi dağınıklığa rağmen bu dönemde Anadolu’nun Türkleşmesi ve Türk kültürünün bölgeye yerleşmesi sağlandı.
Anadolu’da başlayan bu yeni düzene Anadolu Beylikleri Dönemi denir.

ANADOLU’DA KURULAN BAZI BEYLİKLER

– Karamanoğullar› (1256 – 1487) Konya – Karaman
– Germiyanoğullar› (1299 – 1429) – Kütahya
– Karesioğullar› (1304 – 1360) Balıkesir – Çanakkale
– Aydınoğulları (1308 – 1426) İzmir – Efes, Foça
– Candaroğullar› (1292 – 1461) Kastamonu – Sinop
– Saruhanoğullar› (1313 – 1410) Manisa
– Hamitoğullar› (1300 – 1423) Isparta civarı
– Dulkadiroğullar› (1337 – 1515) Elbistan
– Ramazanoğullar› (1353 – 1608) Adana civarı
– Kadı Burhaneddin Devleti (1381 – 1398) Sivas
– Eratna Devleti (1335 – 1381) Sivas civarı

3. İLHANLI DEVLETİ (1256 – 1335)

Cengiz (Moğol) İmparatorluğu’nun parçalanması sonucunda Hülagu Han tarafından İran’da kuruldu.
Merkezi Tebriz olan devlet zamanla Kafkasya, Irak ve Anadolu’ya hakim oldu. İlhanlılar (1243) Kösedağ Savaşı’nda Türkiye Selçuklu Devleti’ni yenilgiye uğrattılar.

★ Ele geçirdikleri şehirleri yağmalayıp talan ettiler.
★ Ağır vergilerle halkı ezdiler.
★ İlhanlıların otoritesini kabul etmeyen Türkmen Beyleri Anadolu’da birçok beylik kurdular.

İlhanlılar Gazân Han Dönemi’nde (1295 – 1304) yeniden güçlendiler. Daha sonra 1308 yılından itibaren Türkiye Selçuklu Devleti’ni valiler aracılığıyla yönetmeye başladılar. Memlüklerle yaptıkları mücadelede zayıflayan İlhanlılar 1335’te yıkıldılar.

4. BİZANS İMPARATORLUĞU (395 – 1453)

14. yüzyılın başlarında Bizans’ın sınırları büyük ölçüde gerilemiş, bu sınırlar Balkanlarda Yunanistan, Trakya, Makedonya ve Ege adalarının bir kısmı Anadolu’da Kocaeli Yarımadası, Güney Marmara kıyıları ve Batı Anadolu’da bazı şehirlerden ibaret kalmıştı.
Bizans bir taraftan Anadolu’da Türkiye Selçuklu Devleti ve beyliklerle; Balkanlarda Bulgar ve Sırplarla mücadele içerisinde idi. Bir taraftan da içindeki taht kavgaları, Bizans İmparatorluğu’nu askeri, siyasi, ekonomik anlamda zor duruma düşürmüştü.

5. ALTIN ORDA DEVLETİ (1227 – 1502)

Bu devlet Cengiz Han’ın torunu Batı Han tarafından Hazar Denizi ile Karadeniz’in kuzeyinde kuruldu.

★ 1260’lı yıllarda Balkanlar’da Sırp ve Bulgarları egemenliği altına aldı.
★ Kiev ve Moskova Knezliklerinin Karadenize inmesini engelledi.
★ Timur tarafından yıkılan Altın Orda Devleti’nin ortadan kalkması, Osmanlılarla – Ruslar arasındaki tampon bölgeyi ortadan kaldırdı ve Ruslar’ın Güney ve Doğuya yayılmasının önünü açtı. Böylece Moskova Knezliği güçlenerek Rus Çarlığı haline geldi.

6. MEMLÜK DEVLETİ (1250 – 1517)

14. yüzyılın en güçlü devletlerinden biri olan Memlükler, Aybek tarafından Mısır’da kuruldu. Sınırlarını Suriye, Lübnan, Filistin, Hicaz ve Güney Anadolu’ya kadar genişletti. Abbasi halifesinin Mısırda bulunması Memlük Devleti’ni İslam dünyasında ön plana çıkartırken, Baharat yolunun Memlük topraklarından geçmesi de bu devleti ekonomik olarak güçlü hale getirmiştir.

7. TRABZON RUM İMPARATORLUĞU (1204 – 1461)

4. Haçlı Seferi’nden sonra İstanbul’dan giden Rumlar tarafından kuruldu. Selçuklularla birlikte İlhanlıların egemenliğine girdi. Fatih Dönemi’nde Osmanlı Devleti’nin egemenliğine girdi.

AVRUPA VE BALKANLAR’DA DURUM

14. yüzyıl başlarında siyasi birliklerini kuramayan Avrupa devletleri, feodalite (derebeylik) sistemi ile yönetilmekteydiler.
Avrupa’da en güçlü devlet Kutsal Roma – Germen İmparatorluğu idi.
Siyasi birliklerini kurmaya çalışan Fransa ve İngiltere arasında ise Yüzyıl Savaşları (1337 – 1453) devam etmekteydi.

NOT :  Yüzyıl Savaşları, Osmanlı Devleti’nin Avrupa’da ilerlemesini kolaylaştırmıştır.

İtalya; Siyasi birlik yolunda henüz adım atmamıştı.

İtalya:
❖ Venedik Cumhuriyeti,
❖ Ceneviz Cumhuriyeti,
❖ Napoli Krallığı,
❖ Papa Hükümeti,
❖ Floransa Dükalığı
gibi devletçiklerden oluşmakta idi.

★ İber Yarımadası’nda Kastilya ve Aragon Krallıkları ve Portekiz,
★ Doğu Avrupa’da Litvanya Dükalığı, Lehistan Krallığı ve Moskova Knezliği,
★ İspanya’da ise Beni Ahmer Devleti bulunmaktadır.

Balkanlarda bir kısım topraklara sahip olan Bizans, taht kavgaları ve iç isyanlar nedeni ile Balkanlarda denetimini kaybetmişti.
Balkanların en güçlü devleti Sırp Krallığı idi. Onu Bulgar ve Macar Krallığı takip ediyordu.

Bunların dışında Balkanlarda:

★ Arnavut Krallıkları,
★ Eflak ve Boğdan Voyvodalıkları,
★ Bosna ve Hersek Prenslikleri hakimiyetlerini sürdürmekte idiler.

NOT : Balkanlarda dini ve siyasi birlik yoktu. Çok sayıda mezhep ve etnik grup mevcuttu. Katolik Ortodoks ve Bogomil adındaki Hıristiyan mezhepleri arasında çatışmalar yaşanmaktaydı. Özellikle Katolik Macarlar, Balkanları ele geçirerek Ortodoks Balkan Devletlerini mezhep değiştirmeye zorluyordu.