Devlet Yönetimi
Türklerde devlet yönetimi kağan, ayukı (hükümet) ve kurultaydan oluşmaktadır.

a) Kağan:

✓ Hükümdar da diyebiliriz.
✓ Devlet başkanı ve aynı zamanda hâkimiyetin temsilcisi idi.
✓ Yaygın bir inanışa göre hakimiyetin asıl sahibi Gök Tanrı idi ve Tanrı bu yetkisini kağanlara vermiştir.
✓ Kut’un kan yolu ile babadan oğula geçtiğine inanılırdı.
✓ Kağan ülkeyi töreye uygun yönetmek zorundaydı.

NOT:
Töre (türe), eski Türklerde devlet ve toplum yaşamını düzenleyen kurallar bütünü idi.
✓ Köktürk Kitabeleri’ne göre Tanrı tarafından hükümdara bazı güç ve yetenekler verilmiştir.
Bunlar;
Kut, Ülüğ (İktisadi güç) ve Küç (Güç)’tür.

Hükümdarın Görevleri:

✓ Halkını barış içinde hür bir şekilde yaşatmak.
✓ Orduyu idare etmek.
✓ Türk boylarını bir araya toplamak.
✓ Milletine hizmet etmek.
✓ Adaleti tesis etmek.
✓ Mahkemelere başkanlık etmek.
✓ Meclisi (kurultay) toplantıya çağırmak.
✓ Töre’yi uygulamak.

NOT:
Türklerde, Türk olan başhatunun büyük oğlu hükümdar olurdu. Küçük şehzadeler (tiginler) ise “şad” unvanı ile ordu komutanlığı görevini yürütüyorlardı. Kağanın çocuğu yoksa veya küçükse kardeşlerden biri hükümdar olabiliyordu. Örneğin, İteriş Kağan öldüğü zaman Bilge Kağan ve Kültigin kardeşler küçük olduğundan amcaları Kapgan Kağan hükümdar olmuştur.

Hükümdarlık Sembolleri:

✓ Otağ (hükümdar çadırı)
✓ Örgin (taht)
✓ Kotuz (sorguç)
✓ Kemer (kur)
✓ Kamçı (berge)
✓ Davul
✓ Kılıç
✓ Yay

NOT:
Orta Asya’da yaşayan Türklerin sınırları her istikamette genişleyince ülke yönetimi zorlaştı. Bunun üzerine devlet doğu ve batı olmak
üzere iki koldan yönetilmiştir. Kağan, doğuda oturduğundan oranın yönetimi kağandan sorumluydu. Batıda ise kağanın atadığı bir
idareci bulunurdu ki, batı her zaman doğuya tâbi olmuştur. Bu yönetim şekline İkili Teşkilât adı verilir.

İkili Teşkilât bazı Türk Devletleri’nde değişik isimler almıştır.

✓ Hun ve Köktürkler (doğu – batı)
✓ Bulgarlar – Macarlar (büyük – küçük)
✓ Oğuzlar, Karluklar (iç – dış)
✓ Oğuzlar (bozok – üçok)

Devlet yönetiminde hükümdarın yanı sıra hatun, tigin ve diğer yöneticilerde etkili olmuşlardır.

Hatun:

✓ Katun unvanı da verilmektedir.
✓ Hatunlar yönetimde söz sahibi idiler.
✓ Hatunlardan devlet yönetenler olduğu gibi, naip olanlar da vardı.
✓ Ayrı sarayları vardı.
✓ Büyük çoğunluğu itibariyle devlet meclislerine katılırlar ve elçi kabulünde bulunurlardı.
✓ Eşlerinin yanında savaşa katılırlardı.
✓ Kağan öldüğü zaman, yerine geçerek “tigin” küçük yaşlarda ise, hatun onun adına devleti yönetiyordu.

Tigin:

✓ Şehzade adı da verilmektedir. (Hükümdar çocukları)
✓ Ülke, hanedanın ortak malı sayıldığından, her şehzade hükümdarlık iddiasında bulunabilirdi. Bu durum ise taht kavgalarına neden
oluyordu.

NOT:
İslamiyet’ten önce kurulan Türk Devletleri’nin kısa sürede yıkılmalarının sebebi ülkenin hanedanın ortak malı kabul edilmesidir. Bu
durum taht kavgalarını beraberinde getiriyor ve devletler kısa ömürlü oluyordu.

Türklerdeki Devlet Görevlileri