DOĞUDAKİ GELİŞMELER

Osmanlı – İran İlişkileri

Öteden beri Anadolu’ya göz diken Safeviler’e en büyük darbeyi Çaldıran Savaşı’yla Yavuz Sultan Selim vurmuştu.
Şah İsmail’in ölümüyle yerine oğlu Şah Tahmasb geçti.
Şah Tahmasp’ın Macarlarla ittifak kurmaya çalışması üzerine Kanuni Dönemi’nde İran üzerine üç sefer düzenlendi:

1. İran Seferi (1534 – 1535)

Osmanlı Devleti’ne karşı Avusturya Krallığı ve Roma Germen imparatorluğu ile ittifak kurmaya çalışan Şah Tahmasb Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da hakimiyet mücadelesini sürdürünce Kanuni, İran Seferi’ne çıkma kararı aldı.
Tebriz’e gelen Kanuni bütün Azerbaycan’ı alarak Hemedan’a yöneldi. Tahmasb, İran içlerine kaçtı. Kanuni, Güney’e yönelerek Bağdat’ı fethetti (1534).

✍ Tarihte bu sefere Irakeyn (İki Irak) Seferi de denmektedir.

Bu sefer sonucunda;

❖ Bağdat, Tebriz ve Van Osmanlı topraklarına katıldı.
❖ İpek Yolu ticaretinin kontrolü sağlandı.
❖ Hint ticaret yolunun Basra kısmı Osmanlı Devleti’nin denetimine girdi.
❖ Türk Şair Fuzulî Osmanlı hizmetine girdi.

2. İran Seferi (1548)

Kanuni’nin İstanbul’a geri dönmesinden sonra Safeviler Van ve Tebriz’i geri aldılar. Bu arada Tahmasb’ın ülkesinde taht mücadeleleri başladı. Bunu değerlendiren Kanuni sefere çıkarak Van, Tebriz ve Gürcistan’daki bazı kaleleri alarak geri döndü.

3. İran Seferi (1553)

Kanuni Sultan Süleyman’ın Anadolu’ya dönmesini fırsat bilen Şah Tahmasb saldırıya geçerek Muş’a kadar ilerledi. Bunun üzerine Kanuni üçüncü kez İran Seferi’ne çıktı. Tahmasp yine kaçtı.
Osmanlı kuvvetleri, Karabağ, Nahçivan ve Revan’ı ele geçirdi.
Kış mevsiminin yaklaşması ve Tahmasp’ın bir türlü Kanuni’nin karşısına çıkmaması üzerine Kanuni Amasya’ya döndü. Şah Tahmasp’ın barış teklifi kabul edildi.
İran ile Osmanlı Devleti arasında Amasya Antlaşması imzalandı (1555).
Bu Antlaşma ile; Doğu Anadolu, Azerbaycan, Tebriz, Erivan ve Bağdat Osmanlı’da kaldı.

✍ Amasya Antlaşması Osmanlı Devleti ile İran arasında imzalanan ilk resmi antlaşmadır.

✍ Osmanlı Devleti Basra Körfezi’ne kadar ulaşmış, Hint Okyanusu ile bağlantı kurmuş ve Bağdat gibi tarihi bir merkezi ele geçirmiştir.