Âyan ve Eşrafın Güçlenmesi

Âyan tabiri; hem Osmanlılar’dan önce hem de Osmanlılar döneminde kullanılan Arapça bir kelimedir.
Âyan ve eşraf şehir ve bölgenin en zengin, güçlü ve sözü geçen insanlarıydı.
Osmanlı Devleti’nin merkezi otoritesinin bozulmasıyla birlikte iktidar boşluğundan yararlanan ayan ve eşraf sınıfı güçlenmiştir.
18. yüzyıla gelindiğinde herhangi bir sancakta kimin önemli bir görev alacağına ayanlar karar veriyor, anlaştıkları ismi, resmi atamayı yapacak devlet görevlisine bildiriyorlardı. Vergilerin belirlenmesi ve toplanmasında görevlilere yardımcı oluyorlardı.
Güçlerine güç katan ayanlar, İran ve Rusya ile yapılan savaşlarda devlete para ve asker yardımında bulunarak siyasi güçlerini artırıyorlardı. 18. yüzyılda âyanıvilayet olarak tanınan bu âyanlar, Anadolu, Rumeli ve Arap eyaletlerinde hanedanlık kurarak muteberan ve “ağa” unvanıyla anılmaya başladılar.

★ Kendi aralarındaki mücadeleler ve halk üzerindeki baskılar nedeniyle 1786 yılında güçleri biraz kırılsa da 1787 Osmanlı – Rus ve Avusturya Savaşları’nda yardımlarına ihtiyaç duyulması onları tekrar etkin duruma getirmiştir.

NOT :

2. Mahmut 1808 yılında “Senediittifak”la Ayanlar’ın varlığını resmen tanımak zorunda kalmıştır.
Âyanlar’ın toplumsal hayat üzerindeki etkisi Tanzimat dönemine kadar devam etmiştir.