SİVAS KONGRESİ (4 – 11 Eylül 1919)

Mustafa Kemal Paşa, Amasya Genelgesi’ni yayınladıktan sonra Erzurum’a geçmek için 27 Haziran 1919’da Sivas’a gelmişti. Şehirde kaldığı 1 günlük süre içinde, Erzurum Kongresi sonrasında Sivas’ta yapılacak kongreler için ilgililere direktifleri verdi.
Amasya Genelgesi gereği kongre Sivas’ta toplandı.
Kongre 4 Eylül’de o zamanlar “Mektebi Sultani” olarak kullanılan bir binanın salonunda toplandı. Kongreye 38 delege katıldı ve 8 gün devam etti. İlk oturumda Mustafa Kemal başkanlığa seçildi.
Kongrenin 38 üyesinden 31’ini Batı ve Orta Anadolu illerinden gelenler 7’sini ise Doğu illerinden gelenler oluşturdu.

➥ Kongre üyelerinin azlığı İstanbul Hükümeti’nin baskıları ve Doğu illerinden Erzurum Kongresi kararları gereğince sadece temsilcilerinin katılmasındandır.

Toplanma Amaçları

★ Anadolu ve Rumeli’deki direniş cemiyetlerinin birleştirilmesi. Kurtuluş Savaşı’nın tek elden yürütülmek istenmesi
★ Erzurum Kongresi’nin kararlarının tüm yurda yayılarak halka mal edilmek istenmesi
★ Kurtuluş Savaşı’nı ulusal bir kongrenin seçeceği bir kurulun yürütmesini sağlamak

➥ Sivas Kongresi’nin toplanmasını engellemek isteyen İtilaf güçleri Osmanlı Hükümeti ’ne baskıyı artırdılar. Sadrazam Damat Ferit Paşa, Sivas Kongresi’ni engellemek için Elazığ Valisi Ali Galip Bey’i görevlendirmiştir. Fransızlar Sivas Valisi Reşit Paşa’dan kongrenin engellenmesini aksi halde şehrin işgal edileceği tehdidinde bulunmuşlardır.

Kongrenin Sivas’ta toplanma nedenleri

★ Şehrin stratejik durumu (Anadolu’nun ortasında yer alması)
★ Yol kavşaklarında bulunması
★ İşgalden uzak olması
★ Müdafaaihukuk Cemiyeti’nin Sivas şubesinin şehirde iyi teşkilatlanması
★ Sivas’ta bulunan 3. Ordu Komutanı Selahaddin Bey’in Milli Mücadele’ yi desteklemesi

Kongrede Konuşulan Konular

Kongrede iki ana madde üzerinde durulması kararı alındı.

★ Erzurum Kongresi kararları ve tüzüğünün yeni şartlara uydurulması
★ ABD mandasının tartışılması

Kongreye 38 delege katılmış, 25’i bir önerge ile mandayı desteklemesine rağmen daha sonra milli irade ve bağımsızlığa ters olduğu için reddedilmiştir.

Manda Kavramı: Birinci Dünya Savaşı’nın galip devletleri Wilson ilkelerinin “Hiç bir ülke yenilenlerden toprak almayacaktır.” maddesini istedikleri gibi yorumlayarak ve ters düşmemek için ortaya attıkları bir yoldur.
Manda, koruyucu demektir. Kendi kendini yönetmekten aciz ulusların başka uluslar tarafından yönetilmesidir.

➥ ABD, General James G.Harbord’u incelemeler yapmak için Anadolu’ya gönderdi.
Mustafa Kemal Paşa bölgedeki askeri ve idari yetkilere Harbord’a yardımcı olunmasını istedi.
Harbord yaptığı araştırmaları bir rapor olarak ABD’ye sunmuştur.

★ Türk milliyetçilerinin örgütlendiğini ve ülkeyi korumakta kararlı oldukları
★ Türkiye ekonomik yönden fakir ve kaynakları kıttır. Diyerek ABD’nin manda rejiminin gereksiz olduğu ve bir miktar asker bulundurması ABD çıkarlarına daha uygun olduğu görüşünü iletmiştir.
ABD’de bu gerekçelerle Türkiye’de bir mandater rejim kurmaktan vazgeçmiştir.

Sivas Kongresi’nde alınan kararlar ve önemi

★ Erzurum Kongresi kararları bazı değişiklik ve ilavelerle kabul edilmiştir.
★ Erzurum Kongresi kararları bütün ulusa mal edildi.
★ Manda ve Himaye fikri kesin olarak reddedildi. (İngiltere ve ABD’nin korumacılığı)
★ Temsili Heyetin yetkileri bütün yurdu ilgilendirir hale getirildi. Üye sayısı 9’dan 15’e çıkarıldı.
★ Ulusal direnmeyi gerçekleştirecek güçler “Anadolu ve Rumeli Müdafaaihukuk Cemiyeti” adı altında birleştirildi.
★ Devletin ve ulusun bağımsızlığı zedelenmemek şartıyla yabancı devletlerden yardım alınabileceği kabul edildi.
★ Gayrimüslimlerin her türlü hakları korunacaktır.
Ancak siyasal egemenliğimizi kısıtlayıcı haklar verilmeyecektir.
★ Osmanlı Mebusan Meclisi’nin toplanması için çalışmaların devam etmesi kararı alındı.
★ Heyetitemsiliye hükümet gibi çalışmaya başlamış Ali Fuat (Cebesoy) Paşa Batı Cephesi Komutanlığına atanmıştır. (Yürütmegücü)
★ Heyetitemsiliye, “İradeimilliye” adında bir gazete çıkarmaya başladı. Amacı yaptığı çalışmayı halka duyurmaktı.

➥ Milli Mücadele’nin karşısında yer alan Damat Ferit Paşa Hükümeti Sivas Kongresi’ni engellemek için çalışmasında başarısız oldu.

Sivas Kongresi sonrası oluşturulan Heyetitemsiliye, Damat Ferit Paşa’nın istifasını istemeye başladı. Padişaha yollanan mektupta “Damat Ferit Paşa Hükümeti’ne halkın güveni kalmamıştır. Namuslu kişilerden yeni bir hükümet kurulmalıdır. Heyetitemsiliye’nin padişahla bir sorunu yoktur. Aksi takdirde İstanbul’la bütün haberleşme ve ilişkiler kesilecektir” denmiş ve haberleşme kesilmiştir. Bu durum İstanbul’da beklenen etkiyi yaptı.
30 Eylül 1919’da Damat Ferit Hükümeti istifa etti. Bu istifa Heyetitemsiliye’nin ilk siyasi başarısıdır.