Amasya Genelgesi

Mustafa Kemal Paşa’nın Havza’daki faaliyetlerinden dolayı, İstanbul hükümeti hayli zor durumda kalmıştı. Bir yandan milletin haksız işgaller karşısındaki infiali, diğer yandan İtilaf Devletlerinin baskısı hükümeti oldukça bunaltıyordu. Hükümet, millette uyanan tepkinin Mustafa Kemal’in Anadolu’daki faaliyetlerinden kaynaklandığının farkındaydı. Olaylar karşısında gün geçtikçe daha fazla bunalan hükümet, 8 Haziran 1919’da O’nu görevinden geri çağırdı. Mustafa Kemal, kendisini geri çağıran Harbiye Nezareti’ne oyalayıcı cevap vererek 12 Haziran 1919’da Amasya’ya vardı. Refet Bey, Ali Fuad Paşa, Rauf Bey’in de katkılarıyla 14 Haziran’da kurulan Müdafaa-i Hukuk Derneği bünyesinde, Mustafa Kemal tarafından önceden hazırlanmış metin üzerinde çalışmalar yapıldı. Bu çalışmalar daha sonra tarihi Amasya Tamimi olarak kabul edildi. Yaveri Cavad Abbas tarafından kaleme alınan bu metin, Konya’da bulunan ordu müfettişi Cemal Paşa ile, Erzurum’da bulunan Kazım Karabekir Paşa’nın da onaylamasından sonra bir genelge ile 21-22 Haziran 1919’da tüm ilgililere duyuruldu.

Anadolu’daki bütün mülki ve askerî erkâna şifre telgraflarla ve mektuplarla bildirilen Amasya Tamiminde şu hususlar yer almaktaydı:

a) Vatanın bütünlüğü, milletin istiklâli tehlikededir.

b) İstanbul hükümeti üzerine aldığı sorumluluğun gereklerini yerine getirememektedir. Bu hal, milletimizi yok olmuş gibi gösteriyor.

c) Milletin istiklâlini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.

d)  Milletin hal ve durumunu gözden geçirmek ve hak isteyen sesini dünyaya duyurmak için her türlü tesir ve denetimden uzak millî bir heyetin kurulması gerekmektedir.

e) Anadolu’nun her yönden güvenilir merkezlerden biri olan Sivas’ta millî bir kongrenin tertiplenmesi kararlaştırılmıştır.

f) Bunun için, bütün vilayetlerin her sancağından, milletin itimadına mazhar olmuş üç delegenin mümkün olan süratle yetişmek üzere hemen yola çıkarılması gerekmektedir.

g)  Her ihtimale karşı keyfiyetin milli bir sır halinde tutulması ve gereken yerlerde yolculuğun kimlik değiştirilerek yapılması gerekir.

h) Vilayât-ı Şarkiye namına 10 Temmuz’da Erzurum’da bir kongre tertiplenecektir. Bu tarihe kadar diğer vilayetlerin temsilcileri Sivas’a ulaşabilirlerse Erzurum Kongresi‘nin delegeleri dağılmadan, Sivas’ta toplanacak Milli Kongreye katılmak üzere Sivas’a hareket edeceklerdir.

Genelgede yer alan bu hususlar dikkate alındığında, Amasya Genelgesinin Türk tarihindeki ve Millî Mücadele tarihimizdeki yeri ve önemi daha iye anlaşılmaktadır.

Genelge Türk tarihi açısından çok önemlidir. Zira genelgede “Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.” denirken, ilk defa milli irade ve milli hakimiyetten söz edilmekte, yeni bir düzen öngörülmekteydi.

Yine genelge, Millî Mücadele tarihimiz açısından çok önemlidir. Çünkü genelgeyle milletin düşüncelerine tercüman olunmuş, Kurtuluş Savaşı’nın millete dayanılarak gerçekleştirileceği ifade edilmek istenmiştir. Türk İnkılâp tarihinde Amasya Tamimi bu yönleriyle yeni Türk devletinin kuruluşunu hazırlayan hukuki ve siyasi önemi olan tarihi bir belgedir.

Bu şekilde tamimle, Kurtuluş Savaşı’nın temel dayanağı ve gerekçesi ortaya konarak, Millî Mücadele’nin sonuna kadar yapılacak işlerin ilk çerçeve planı hazırlanmıştı.

Amasya Tamimi’nin yayımlanması üzerine, İtilaf Devletlerinin baskıları daha da arttı. Bu baskılar doğrultusunda Mustafa Kemal Paşa’nın dönüşünü sağlayabilmek için İstanbul hükümeti, Kazım Karabekir Paşa’ya bir talimat gönderdi. Hükümetin, XV. Kolordu Komutanı’na gönderdiği şifre telgrafta (21 Haziran),  Mustafa  Kemal’in  görevinden  alındığı,  Ordu  Müfettişliği  görevine kendisinin uygun görüldüğü, bu durumda Kolordu Komutanlığı için yerine kimi uygun göreceği sorulmuştur. Bu ilginç şifre telgrafa Karabekir Paşa’nın yolladığı cevabi şifre telgrafta ise Paşa, “Benim hal-i hazırda Erzurum’dan ayrılmam doğru değildir, doğrusu Kolorduya da vekalet edecek uygun bir kimse yoktur. Aslında vatansever kıymetli komutanların çeşitli bahanelerle görevlerinden uzaklaştırılmaları bize büyük zararlar verir. Sağlık durumu açısından bir zaruret yoksa Mustafa Kemal’in ordu müfettişliği görevinden ayrılması sakıncalı ve tehlikeli olacaktır.” diye cevap vererek, İstanbul hükümetinin takip ettiği politikayı tasvip etmediğini üstü kapalı olarak dile getirmiştir.