Anadolu Selçuklu Hükümdarı Gıyaseddin Mes’ud’un Osman Bey’e Söğüt’ü Temlik Etmesi ve Osman Gazi’nin Komşuları İle İlk Savaşları

Selçuklu hükümdarı Sultan Gıyaseddin Mes’ud, uc siyaseti cümlesinden olarak 1284 yılında Osman Gazi’ye bir ferman göndererek, halka adalet göstermesi ve düşmanlarına aman vermemesi dileği ile Söğüt kasabasını kendisine temlik etmişti. Aynı fermanda, senelik verginin de aksatılmadan gönderilmesi istenmekteydi. Buna karşılık Gıyaseddin Mes’ud, Osman Bey’in Yarhisar ve Karacahisar Rumlarını defetmesi için yaptığı davete, Moğolların hücumunu bahane ederek gelmek istemiyordu.

Bu sıralarda İnegöl tekfuru Nikola ile Osman Bey’in arası iyice bozulmuştu. Nikola, yaylağa çıkıp dönerlerken yollarını keserek Osmanlılara zarar ve ziyan vermekten geri durmazdı. Bu yüzden aralarında zaman zaman ciddi mücadeleler olmaktaydı. Bölgedeki Rum tekfurlarının en güçlülerinden biri olan İnegöl tekfuru, aşiret reisi olan Samsa Çavuş’u dahi taciz ederek Mudurnu taraflarına çekilmesine sebep olmuştu.

Osman Bey’in güç ve kuvvetinin gün geçtikçe arttığını gördükçe endişelenen İnegöl tekfuru, bu durumun ileride kendileri için tehlikeli olacağını ileri sürerek komşu Rum tekfurlarını Osman Bey aleyhine tahrik ediyordu. Ancak dostu Bilecik tekfuru, Osman Gazi’yi bu planlardan haberdar etmiştir.

Osman Gazi, meseleyi aşiretin ileri gelen gazilerinden Akçakoca, Abdurrahman Gazi, Konur Alp, Turgut Alp ve Aykut Alp ile müzakere etti. Sonunda, İnegöl hisarının ele geçirilmesi kararlaştırıldı. Bir gece Osman Bey, bir miktar kuvvet ile ansızın kaleyi basmak için harekete geçti. Bu arada, Osman Bey’in faaliyet ve niyetlerini haber alan İnegöl tekfuru da Ermeni Derbendi’nde (daha sonraları Ermeni Pazarcığı, bugün Pazarköy) pusu kurmuştu.

Osmanlı askerlerinin gelmesi ile birlikte çok kanlı bir savaş başladı. Çarpışma sırasında Osman Gazi’nin yeğeni, kardeşi Sarubatu’nun (Saruyatu) oğlu Bay Hoca şehid düştü. Sonunda Osman Gazi ve arkadaşları mağlub oldular (1284). Bay Hoca (Bay Koca) muharebe sahasına hayli yakın bir yerde ve derbendin aşağı kısmında bulunan Hamza köyünde defnolundu.

Ermeni Derbendi mağlubiyetinden bir süre sonra, intikam almak isteyen Osman Bey, üç yüz kişilik bir kuvvetle İnegöl yakınlarındaki Kulaca Hisarı’nı ele geçirdi. Ahalisi teslim olan kale, Osmanlıların ilk fethettikleri hisardır. Kulaca (Kolca) kalesinin fethedilmesi üzerine, İnegöl tekfuru ile Karacahisar Bey’i aralarında ittifak kurdular.  1286 yılında Domaniç (Domaliç) yakınlarında, Erice (İkirce) denilen mevkide ikinci bir çarpışma vukubuldu. Bu kez düşman yenilerek kaçtı. Savaşta Osman Bey’in kardeşleri, Gündüz Alp ile Ermeni Derbendi savaşında şehid olan Bay Hoca’nm babası Sarubatu şehid düştüler. Sarubatu ile Gündüz Alp’in cenazeleri Söğüd’e getirilerek Ertuğrul Gazi’nin türbesinin yanma defnolundu. Savaşta esir düşen Karacahisar beyinin kardeşi Latos Osmanlı gazileri tarafından idam edildi.