Ekonomide Esham Uygulaması

18. yüzyılda tımar sisteminin bozulması, savaşların uzun sürmesi ve başarısızlıkla sonuçlanması Osmanlı ekonomisinin iyice sarsılmasına neden oldu.

★ Osmanlı Devleti oluşan bütçe açığını kapatmak için Esham uygulamasına geçti.
Esham, Osmanlı Devleti’nde 1775 yılında uygulamaya konulmuştur. Pay ve gelir ortaklığı senetleri manasına geliyordu. Bu sistem aslında kağıt paraya geçişin ilk aşaması sayılır. Kelime manası ise “pay, hisse” anlamına geliyordu. 1860’lı yıllara kadar varlığını muhafaza eden bir iç borçlanma sistemidir.

Esham’da sistem şöyle işliyordu:

Mukata adıyla bilinen vergi kalemlerine ait yıllık gelirler, sehimler halinde dilimlere ayrılıyordu. Bu bölümlere ayrılan kısımlara muacele adı veriliyordu ve peşin para karşılığında satılıyordu. Yani devlet bir nevi kendi halkına borçlanıyordu ki, buna iç borçlanma diyoruz.

Kadın, erkek, sivil, asker, Müslüman veya gayrimüslim herkes sehim satın alabiliyordu. Satın aldığı miktarın %10’u kadar (veya %5) harçları hazineye yatıran kişi kendi adına düzenlenen sehmine sahip olabiliyordu.
Kişiler kendi aralarında sehimleri birbirlerine satabiliyorlardı. Sahibi ölen sehim ise sahipsiz kalır ve hazineye devredilirdi. Mirasçılara herhangi bir ödeme söz konusu değildi. Devlet esham uygulamasının yanısıra bütçe açığını kapatmak için var olan vergileri artırarak yeni vergiler koyma yoluna da gitmiştir.