Esnaf Birlikleri

Osmanlı Devleti’nde esnaf ve zanaatkârlar lonca adı verilen bir teşkilatlanmaya sahiptiler. Lonca, bir nevi esnaf teşkilatı olup kökeni Abbasilere kadar dayanmaktadır.
Abbasilerde esnaflar fütüvvet adı altında örgütlenmişlerdi. Türkiye Selçuklularında esnaf teşkilâtına Ahi denirken Osmanlı Devleti’nde ise esnaflar Lonca adı altında örgütlenmişlerdir.
Lonca temelini Âhilikten almış olup, 15. yüzyıl sonlarında ortaya çıkmış 18. yüzyıl ortalarına doğru gedik biçimini almış ve 20. yy. başlarına kadar varlığını devam ettirmiştir.
Lonca teşkilatında esnaflar manevi lider olarak “Âhi Evran”ı görüyorlardı. Yükselmede “çırak, kalfa ve usta” hiyerarşişi mevcuttu.
Loncalar yöneticilerini kendileri seçtikleri gibi konumlarını da kendileri belirliyorlardı. Loncalar genellikle
aynı esnaf grubundan insanlardan oluşuyor ve bunlar han, çarşı gibi yerlerde esnaflık yapıyorlardı.
18. yüzyılın ortalarında çarşı ve iş yerlerinin sayısı artınca başta Yeniçeriler olmak üzere esnaf olmayan kişilerin bu işlere girmesiyle Lonca Teşkilâtı sarsılmıştır.
Buna müdahale eden devlet her alanda iş yapacak esnaf ve sanatkârın sayısını sınırlamıştır. Bu düzene gedik adı veriliyordu ve esnaf belgesi olmadan iş yeri açılamıyordu.
Fakat bu sistemde Lonca’yı canlandıramadı ve 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması ile yabancı mallar Osmanlı pazarlarını istila etmiştir. Esnafı korumak amacıyla devlet, 1866 – 1873 yılları arasında kooperatifler kurmuşsa da bu durumda olumlu sonuç alamamıştır.
1913’te kabul edilen bir yasa ile gedik sistemine son verilmiştir.

NOT:

GEDİK TEŞKİLÂTI 

Gedik, Türkçe kökenli bir kelime olup tekel ve imtiyaz anlamına gelmektedir. Gedik sistemi 1913 yılına kadar sürmüştür. Bu sisteme göre bir kişi çıraklıktan kalfalıktan yetişip de açık bulunan bir ustalık makamına gelmedikçe
veya gedik sahibi olmadıkça dükkân açamazdı.
Gediği olmayanlar ticaret yapamazlardı. Gedikler sabit veya seyyar olmak üzere iki türlüdür. Seyyar gedikler, sahibinin istediği yerde sanatını yapmasını sağlıyordu. Sabit gedikler ise dükkân ve mağaza gibi yerlere
ait olup sahibi başka bir yerde sanat ve ticaret yapamazdı.
Gedik sahibi bir yere göç ediyorsa gediğini de naklederdi. Gedikler ihtiyaç durumuna göre çoğaltılıp, azaltılabilirdi. Lonca ve gedik sistemi 1913 yılında tamamen ortadan kalkmıştır.

Lonca ile ilgili bazı terimler:

Gedik: Bir işyeri yada dükkân açma hakkına verilen ad.
Şeyh: Her Loncanın altı kişiden oluşan bir yönetim kurulu vardı. Yönetim kurulu başkanına şeyh adı verilirdi.
Kethüda: Diğer adı “kâhya” dır. Şeyhin yardımcısı olup Lonca’nın devlet ile olan münasebetlerini düzenlerdi.
Yiğitbaşı: Esnaflara verilecek cezaları uygulayan kişi.
İşçibaşı: Standartları denetleyen kişi.
Ehlihibre: İki kişi olup yeni üyeleri seçerlerdi.