Lozan Barış Antlaşması’nın İmzalanması

24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Barış Antlaşması üç çeşit metinden müteşikkildir. Bunlardan ilki barış antlaşması metni, ikincisi ana metni tamamlayıcı ekler, üçüncüsü de Türkiye ile bazı batılı devletler arasında karşılıklı verilen mektuplardır.

Türkiye ile Batılı Devletler arasında tarihin derinliklerinden o günlere kadar yaşanan olayların bir hesaplaşması niteliğindeki Lozan Antlaşması; siyasi, iktisadi, sosyal ve kültürel alanlarda pek çok konuyu kapsayan 143 madde olarak tanzim olunmuştur.

Bunları kısaca şöyle özetleyebiliriz:

* Sınırlar

a)    Batıda Bulgaristan’la olan sınırımız İstanbul, Neuilly ve Sevr antlaşmalarıyla belirlenen Karadeniz kıyısındaki Rezve Deresi ağzından başlayıp, Yunanistan sınırlarının Meriç üzerindeki kesiştiği yere kadarki sınır kabul edildi (madde 2).

Yunanistan’la olan sınırımız ise, Mudanya Mütarekesi’nde belirlendiği şekliyle Meriç, sınır olarak kabul edilip, bu nehrin sol kıyısı Türkiye’ye bırakılmış, Karaağaç savaş tazminatı olarak Türkler’e bırakılmıştır. Çanakkale Boğazı’nın güvenliği ile yakından ilgili olan İmroz, Bozcaada ve Tavşan adası Türkiye’ye bırakılırken, diğer Kuzey Ege Adaları Yunanistana bırakılmıştır. Ancak bu adalar, askerî amaçlı kullanılmayacak ve silahtan arındırılacaktı.

b) Güneyde Türkiye-Suriye sınırı, Fransızlar’la 20 Ekim 1921 tarihli Ankara İtilafnamesiyle belirlendiği şekliyle Lozan’da onaylanmıştır (madde 3).

Buna göre sınır; İskenderun Körfezi üzerinde Payas’ın güneyinde tespit edilen bir noktadan başlayarak Marsuus mevkiini Suriye’de Kilis’i Türkiye’de bırakacak. Daha doğuda Nusaybin, Cizre Türkiye’de kalacak, Süleyman Şah’ın Caber Kalesi’ndeki mezarı Türkiye’nin malı olacak, burada Türk muhafızları ve bayrağı olacaktı.

c) İngiltere ile ilgili meseleler ve Irak sınırı Türkiye, İngiltere’nin elinde bulunan Mısır, Irak, Sudan ve Kıbrıs Adası üzerindeki hakimiyet haklarından vazgeçecekti (madde 17-21).

Türkiye ile Irak arasındaki sınır, Antlaşmanın imzalanmasından sonra 9 ay içinde Türkiye ile İngiltere arasında dostça belirlenecek, bu hususta bir karar alınıncaya kadar taraflar bu günkü durumu değiştirecek hiçbir faaliyette bulunmayacaktı.

* Boğazlar

Boğazların her iki kıyısında 15 km’lik bir alan askersiz bölge olacak. Bir savaş tehlikesi ya da Türkiye’nin herhangi bir savaşa girmesi halinde silahlandırılabilecek, Türkiye’nin tarafsız kaldığı bir savaşta Karadeniz’e geçecek gemilere sayı ve tonaj bakımından sınırlamalar getirilecek. Boğazlar Milletler Cemiyeti’nin denetiminde bir komisyon tarafından idare edilecek, bu komisyon boğazlardan geçecek savaş gemileriyle ilgili olarak her yıl Milletler Cemiyeti’ne bilgi verecekti. Barış zamanında boğazlardan her türlü aracın geçişi serbest olacaktı. Boğazları denetleyen milletlerarası kurulun başkanlığını Türk temsilci yapacaktı.

* Kapitülasyonlar

Lozan Antlaşması’yla kapitülasyonlar tümüyle kaldırılmış, bu haklardan yararlanarak ülkemizde kurulmuş yabancı ticaret kuruluşlarının da Türk yasalarına uymaları zorunluluğu getirilmiştir (madde 28).

* Azınlıklar

Türkiye sınırları içinde yaşayan tüm azınlıklar Türk vatandaşı olarak kabul edilmiştir. Yunanistan’daki Türkler’le Türkiye’deki Rumlar mübadele edilecekler. İstanbul’daki Rumlar’la Batı Trakya’daki Türkler bunun dışında tutulacaktı.

* Borçlar

Osmanlı Devleti’nin, Avrupa devletlerinden 1854’ten itibaren almaya başladığı borçların ödenmesi, bu tarihlerde Osmanlı sınırları içindeyken daha sonra ayrılarak bağımsız devlet haline gelen ülkelerle Türkiye arasında taksim edildikten sonra Türkiye payına düşen kısmı ödeyecekti. Ödemelerin esası ise, alacaklı ülkelerle Türkiye arasında belirlenmek üzere antlaşmadan sonraya bırakılmıştır. Türkiye, alacaklı devletlerle daha sonra kararlaştırılan esaslar doğrultusunda, Osmanlı’dan intikal eden borçlarını taksitler halinde ödemeye başlamış, bu borçların son taksidi 1954 yılında ödenebilmiştir.