Mesleki Eğitim

18. yüzyıldan itibaren Batı ile ilişkilerin gelişmesi, sanayi inkılabının gerçekleşmesi, kapitülasyonlar nedeniyle yerli sanayinin çöküş sürecine girmesi, haberleşme ve ulaşım araçlarının gelişmesi, Osmanlı Devleti’nde mesleki eğitimin etkilenmesine sebep oldu. Bu gelişmelerin bir sonucu olarak, Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılda meslek okulları açılmaya başlandı.

✓ 1848 yılında İstanbul’da öğretmen yetiştirmek üzere “Darülmuallimin” (Erkek öğretmen okulu) açıldı.
✓ 1860 yılında Mithat Paşa’nın Niş’te kimsesiz çocuklar için açtığı ve “Islahhane” adı verilen sanat okulunda terzilik, ayakkabıcılık, matbaacılık, eğitimi verildi.
✓ 1864 yılında devlet dairelerine yabancı dil bilen elemanlar yetiştirmek amacıyla İstanbul’da Lisan Mektebi açıldı.
✓ 1867 yılında “Eczacı Mektebi” açıldı.
✓ 1868 yılında Mithat Paşa tarafından İstanbul’da “Sanayi Mektebi” açılarak öğrencilere, demircilik, dokumacılık, makine mimarlık konularında dersler verildi.
✓ 1870 yılında Heybeliada da “Kaptan Mektebi” açıldı.
✓ 1874 yılında “Hukuk Mektebi” 1881 yılında “Ticaret Mektebi” 1892 yılında “Halkalı Ziraat Mektebi” 1895 yılında “Baytar Mektebi ve 1895 yılında Bursa ve Selanik’te tarım okulları açıldı.

NOT :

Yukarıda sayılan okulların dışında I. ve II. Meşrutiyet Dönemleri’nde Sanayiinefise (Güzel Sanatlar) Mektebi, Hendeseimülkiye Mektebi (İktisat okulu), Polis Mektebi, Darülelhan (konservatuvar) Orman mektebi, Maden Mektebi, Telgraf Mektebi, ve Müze Mektebi gibi okullar açılmıştır.

Azınlık ve Yabancı Okulları

a) Azınlık Okulları

Osmanlı ülkesinde yaşayan gayrimüslimler eğitimlerini ibadethanelerinde açtıkları okullar aracılığıyla sürdürüyorlardı.

✓ Gayrimüslimlerin çocuklarının bir kısmı devlet denetiminden uzak bu okullarda okurken diğer bir kısmı ise Avrupa ülkelerinde eğitim görmekteydiler.
✓ Azınlıklar Tanzimat’tan sonra birçok okul açtılar. Geniş imkânlara sahip bu okullar zamanla azınlıklar arasında milliyetçilik fikirlerinin yayılmasında etkili oldu.
✓ Tanzimat’la birlikte devletin açtığı okullara gayrimüslim öğrenciler de alınmıştır.
✓ Azınlıklar 1869 Maarifiumumiye Nizamnamesi ile özel okul açma hakkını elde etmişlerdir.

NOT :

Azınlıklara ayrı statülü okul açma hakkının verilmesi Tanzimat Dönemi savunulan Osmanlıcılık düşüncesinin hayata geçirilmesini önlemiş, Hristiyan ve Müslüman halk arasında görüş ayrılıklarını derinleştirmiştir.

b) Yabancı Okullar

★ Osmanlı ülkesinde yabancılara tanınan ekonomik – ayrıcalıkları eğitim alanındaki ayrıcalıklar izlemiştir. Bu durum birçok misyonerin Osmanlı ülkesine gelmesine neden oldu.
★ Başlangıçta dinleri adına dini çalışmalar yapan misyonerler kiliseler bünyesinde okullar açmaya başladılar. Bunu yabancı elçiliklerin okul açması takip etti.
★ XIX. yüzyıl Osmanlı Devleti ile ilişki kuran devletlerin kendi politik çıkarları doğrultusunda en çok okul açtıkları yüzyıl oldu.
★ Başlangıçta bu okullara mesafeli duran Müslüman halk, bu okulların eğitim kalitesinin ve imkânlarının fazla olmasından dolayı çocuklarını bu okullara vermeye başladı.
★ 20. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti’nde 7000 civarında azınlık okulu Amerikan, Fransız, Alman vb. 400’e yakın yabancı okul bulunmakta idi.

NOT :

Osmanlı Devleti’nin sınırları içinde kontrol dışı eğitim veren bu okullarla ilgili, Maarif Nazırı Zühtü Paşa’nın II. Abdulhamit’e sunduğu rapor dikkat çekicidir. Rapora göre; Bu okullar Türk ve Müslüman öğrencileri milli kültürden uzaklaştırıyor, Hristiyanları ise ayrılıkçılığa özendiriyordu.

★ Osmanlı ülkesinde her yabancı devlet bir azınlık grubunu denetim ve gözetimi altına alarak örtülü faaliyetlerini devam ettirdiler.
★ 1914 yılında tek taraflı kaldırılan kapitülasyonlardan sonra bu okulların çoğu kapatıldı.
★ 1915 yılında yapılan düzenlemelerle bu okulların zararlı faaliyetlerinin önüne geçilmeye çalışıldı.

Buna göre azınlıklar ancak oturdukları yerleşim biriminde okul açabilecek ve kendi dillerinde öğretim yapabilecekler. Fakat okullarda Türkiye tarihi ve coğrafyası dersleri, Türkçe okutulacak ve bu dersler Türk öğretmenler tarafından verilecek. Bu tedbirler 1918 yılında Osmanlı Devleti’nin savaştan mağlup çıkmasından dolayı etkili olmamıştır.

Yabancı Okulların Fayda ve Zararları

★ Yabancı okullar; Osmanlı Devleti’nin eğitim hayatına modern eğitim yöntemlerini, yeni ders araç ve gereçlerini, yabancı dil öğretilmesini ve Osmanlı Devleti’nin Batıya açılmasını sağlaması bakımından faydalı olmuştur.
★ Bu okullar getirdiği faydalar yanında Osmanlı ülkesinde – Yıkıcı faaliyetlere zemin hazırlaması,

– Gayrimüslim halk arasında milliyetçiliği teşvik etmesi
– Osmanlı birliğini bozmaya çalışmaları
– Rum ve Ermeni isyanlarına liderlik eden kişilerin bu okullarda eğitim görmüş olması, gibi gelişmeler bu okulların başlıca zararları olmuştur.

NOT :

Tanzimat Dönemi’nde eğitimde birlik olmadığından dolayı, Medrese, Tanzimat okulları, askeri okullar, azınlık ve yabancı okulları ve değişik bilgi kaynaklarından beslenen farklı dünya görüşüne sahip insanlar yetişmiştir.
Bu durum Osmanlı toplumunu olumsuz etkilemiş, toplumda ayrışmalara neden olmuştur.