Müdafaâ-i Hukuk Grubunun Kuruluşu ve Bunun Halk Fırkasına Dönüşmesi

Mustafa Kemal, 1. TBMM’de ortaya çıkan grupların birleştirilememesi üzerine, meclisin hızlı çalışmasını sağlayacak yeni formüller aramaya başlamıştı. Bu konuda yapılan çalışmalardan sonra ortaya konulan formüllerden birisi de, mecliste büyük bir grup kurmak suretiyle çoğunluğu ele geçirmek ve böylelikle meclisi çalıştırmak idi. Bu çerçevede O, Türkiye’nin kurtuluşunun, Osmanlı devlet düzeninde yapılacak değişikliklerle değil, yeni bir devlet düzeni kurmakla mümkün olacağına inanan 151 arkadaşıyla birlikte 10 Mayıs 1921 günü mecliste, Anadolu ve Rumeli, Müdafaâ-i Hukuk Grubu adıyla bir grup kurdu. Aynı gün yapılan seçimlerden sonra da grubun başkanlığına Mustafa Kemal getirildi.

Yine aynı tarihte yapılan toplantıda, daha önce Mustafa Kemal tarafından hazırlanmış olan grubun programı aynen kabul edildi.

İki ana maddeden oluşan program şu şekildeydi:

1) Grup, Misâk-ı Millî ilkeleri çerçevesinde memleketin bütünlüğünü ve milletin istiklalini sağlayacak barış ve güvenliğin elde edilmesi için, milletin bütün maddî ve manevî kuvvetlerini gereken hedeflere yönelterek kullanacak, memleketin resmi ve özel bütün kuruluş ve tesislerinin bu ana gayeye hizmet etmelerine çalışacaktır.

2) Grup, devlet ve milletin teşkilatını, Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nun koyduğu ilkeler çerçevesinde sırasıyla şimdiden tespite ve hazırlamaya çalışacaktır.

TBMM’de, Anadolu ve Rumeli Müdafaâ-i Hukuk Grubu’nun kurulmasıyla, Mustafa Kemal’in, aynı zamanda Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde kurulmasını istediği, ancak çeşitli sebeplerden kurulamamış olan grup kuruluyor ve böylece bir isteği daha gerçekleşmiş oluyordu.

Meclisin en büyük grubunu kurarak, eski bir isteğini gerçekleştiren ve meclisi çalıştırma noktasında önemli bir adım atan Mustafa Kemal Paşa, meclisteki bütün milletvekillerinin bu grubun tabiî üyesi olduğunu vurgulayarak, grubun dışında kalanların ise; serbest hareket etmek isteyen bir kaç kişiden ibaret bulunduğunu ifade etmiştir.

Zamanla, Anadolu ve Rumeli Müdafaâ-i Hukuk Grubu dışında kalanlara, İkinci Grup adı verilmiş ve bu grup, yapılan bazı çalışmalara karşı çıkarak bir muhalefet hareketi başlatmıştır. Ortaya çıkan bu muhalefet hareketi, Mustafa Kemal Paşa’nın değişik arayışlar içerisine girmesine sebep olmuştur. Bu çerçevede O, hem yapmak istediği inkılâpları halka mâl etmek noktasında daha etkili olacağı, hem de ileride yapılacak seçimlere bir parti ile girmenin muhalefetin gücünü daha da azaltacağı düşüncesiyle bir parti kurmaya karar vermiştir.

Mustafa Kemal Paşa, bu kararını da 1922 Aralığı’nda yaptığı bir konuşmada, Halk Fırkası adıyla bir siyasi parti kurulacağını söyleyerek açıklamıştır. Bu açıklamadan sonra hemen çalışmalara başlanmış ve bu sırada, Anadolu ve Rumeli Müdafaâ-i Hukuk Grubu’nun, Halk Fırkası’na dönüştürülmesi benimsenmiştir. Bu karar, 1 Nisan 1923 günü yayınlanan seçim beyannamesiyle de kamuoyuna duyurulmuştur.

Bu konuda yapılan çalışmalar sonucu, dokuz ilke esas olmak üzere hazırlanan Halk Fırkası Nizamnamesi’nin 9 Eylül 1923 günü kabul edilmesiyle de Halk Fırkası resmen kurulmuştur. Böylece, ilk direnişle birlikte başlayan siyasî örgütlenme süreci bu tarihte bir siyasî partinin kurulmasıyla tamamlanmıştır.

11 Eylül günü yapılan seçimler sonucunda partinin genel başkanlığına Mustafa Kemal Paşa (TBMM Reisi) getirilirken, yönetim kurulu da şu kişilerden oluşturulmuştur: Genel Başkan Vekili İsmet Paşa (İcra Vekilleri Heyeti Reisi), Genel Katip Recep (Peker) (Kütahya Mebusu), Azalar Sabit (Sağıroğlu) (Erzurum Mebusu), Celal (Bayar) (İzmir Mebusu), Cemil (Ubaydın) (Tekirdağ Mebusu), Refik (Saydam) (İstanbul Mebusu), Saffet (Arıkan) (İzmit Mebusu), Münir Hüsrev (Görele) (Erzurum Mebusu), Kazım Hüsnü Bey (Konya Mebusu), Zülfü Bey (Diyarbakır Mebusu).

Yine bu tarihte, Genel Başkan Mustafa Kemal Paşa ve Genel Katip Recep (Peker) imzasıyla, İçişleri Bakanlığı’na verilen bir dilekçe ile partinin kuruluşu bildirilirken, partinin kuruluşuyla ilgili olarak gerekli kanunî işlemlerin bir an önce tamamlanması istenmiştir.

İçişleri Bakanlığı’nın da gerekli çalışmaları gerçekleştirmesiyle kuruluşu tamamlanan Halk Fırkası, çalışmalarını bir müddet bu isimle sürdürmüştür. Ancak, Genel Başkan Mustafa Kemal Paşa’nın bu konudaki isteği doğrultusunda partinin adı; 10 Kasım 1924 tarihinde Cumhuriyet Halk Fırkası olarak değiştirilmiştir.

İkinci mecliste çoğunluğu elde eden Cumhuriyet Halk Fırkası; devlet kuran bir parti olarak, yeni devletin esaslarını ortaya koymuş, inkılâpların öncülüğünü yapmış ve ekonomide devletçiliği benimsemiş, cumhuriyet devrinin ilk siyasi partisidir  .