Osmanlı Devleti’nde Vakıfların Kuruluşu ve İşleyişi

Vakıf: İslamiyet’e gönülden bağlanmış zengin kişilerin alınteri ile kazandıkları mallarının bir kısmını ömür boyu insanlığın hizmetine sunmasıdır. Vakıf hizmetleri hukuksal bir sözleşme ile belgelenirdi.

✍ Malını vakfeden kişiye vâkıf, vakfedilen mala mevkuf; vakfın kuruluş belgesine vakfiye ve vakfın yönetiminin verildiği kimseye de mütevelli adı verilir.

Bir kişinin malını vakfedebilmesi için özgür olması, yetişkin olması ve malın kendine ait olması gerekmektedir.
Vakıf malları satılmaz, devredilemez ve miras bıkarılamazdı. Bir vakıf malının işleyişine padişah bile karışamazdı. Vakıf işleyişi şeri hukuk kurallarına göre düzenlenirdi.
Vakıf cami, han, hamam, hastane, medrese, yol, köprü, imarethane gibi topluma hizmet veren kurumlar vakıflar tarafından kurulmuşlardır. Vakıf kuran kişilerde genel olarak padişahlar, şehzadeler, padişah hanımları, beyler gibi devletin üst düzey görevlileridir.

Osmanlı Devleti vakıflardan aşağıdaki şekilde yararlanmıştır.

★ Vakıflarda biriken paralar geri ödeme şartıyla tüccarlara kredi olarak verilmiş ve bu durum ticarî hayatı canlandırmıştır.
★ Ulaşım için gerekli olan han, kervansaray ve yolların yapımı ve işletilmesi gerçekleştirilmiştir.
★ Özellikle devletin kuruluş döneminde fethedilen yerlerin Türkleşmesi için yapılan iskân faaliyetlerinde,
★ Köy, kasaba ve şehirlerin sosyal ve kültürel ihtiyaçlarının karşılanmasında,
★ Sağlık, eğitim ve öğretim faaliyetlerinin yapılmasında,
★ Vakıflarda toplanan avarız akçesi ile ortak giderin karşılanmasında devlet vakıflardan yararlanmıştır.

Vakıflar sayesinde devlet birçok eğitim kurumları açarak çok değerli bilim adamlarının yetişmesini sağlamıştır. Vakıflar sayesinde binlerce ciltlik kütüphaneler kurulmuş ve halkın kültürel seviyesi artmış, kurulan imarethaneler (aşevi) ile binlerce yoksul insan karnını doyurmuş ve devlet halkına olan vazifelerini (sosyal devlet anlayışı) yerine getirmiştir; hatta Osmanlı Devleti işi o kadar ileriye götürmüştür ki, kışın çok kar yağdığından dolayı yiyecek bulamayan kuşlar için dahi vakıf kurmuştur.