Şeyh Bedreddin İsyanı

Çelebi Mehmed devrinin son yıllarında, devleti oldukça uğraştıran ve tesirleri daha sonra geniş tartışmalara yol açan Şeyh Bedreddin olayı ortaya çıkmıştır. Alim ve mutasavvıf bir zat olan ve Simavna kadısı oğlu olarak şöhret bulan Şeyh Mahmud, İsrail adlı bir kişinin oğlu olup Edirne kısmındaki Simavna kalesinde dünyaya gelmiştir.

Şeyh Mahmud Bedreddin, ilk tahsilini, önce memleketinde, sonra da Konya’da yaptı. Bilahare Kahire’ye giden Bedreddin, Seyyid Şerif Cürcânî ile, müderris Mübârekşâh-ı Mantîkî’den mantık, ilahiyat ve felsefe dersleri aldı. Buradan Ahlat’a geçerek, bir süre Seyyid Hüseyin’e intisap eden Bedreddin, bu şeyhin emri ile Tebriz’e gitti ve Timur’un ulema arasında yaptırdığı ilmî münazaralara iştirak etmek suretiyle ilmî hüviyetini ibraz etti.

Daha sonra Mısır’a geçerek Berkuk’un oğluna hocalık yapan Bedreddin, ölen şeyhinin yerine Ahlat’ta vazife alıp, şöhretini iyice artırdıktan sora, Halep, Konya ve Tire’yi dolaştı. En sonunda Edirne’ye gelerek anne ve babasına kavuştu.

Yıldırım Bayezid,’in oğlu tarafından kazaskerliğe tayin edilen Şeyh Bedreddin, Çelebi Mehmed’in saltanatı ele geçirmesi üzerine, çoluk çocuğu ile birlikte İznik’e sürgün edildi. Kendisine 1.000 akçe aylık tahsis edilerek göz hapsine alındı.

Şeyh Bedreddin mecburi ikamet mahallinde birtakım gizli faaliyetlere girişti. Yanında toplanan müridlerini özel bir eğitime tâbi tutuyor, fikrini yayacak sadık adamlar yetiştiriyordu. Bir müddet sonra, halkın arasında, bu müridleri aracılığı ile propagandaya başladı. Börklüce Mustafa adındaki adamını Aydın’a gönderdi. Börklüce Mustafa, burada ve Karaburun’da etrafına bir hayli kişiyi toplamaya muvaffak oldu.

Börklüce Mustafa’dan gelen cesaret verici haberler üzerine, Şeyh Bedreddin, İznik’te kalmayı uygun bulmayarak İsfendiyar Bey’in yanına geçti. Rumeli’ye geçmek için istediği izni İsfendiyar Bey vermeyince, gizlice bir gemiye binerek Kefe’ye geçti ve Eski Zağra’ya gitti. Burada da faaliyetlere girişen Şeyh Bedreddin’in çevresi hızla genişledi. Zağra’dan Silistre’ye ve sonra da Musa Çelebi zamanında dost olduğu Eflak prensinin himayesinde yerleşmek üzere Dobruca’ya geldi. Buradan her tarafa adamlar ve mektuplar göndermeye başladı. Propaganda faaliyetleri iyice yayıldı.

İsyan harekatı ilk önce Karaburun’da başladı. Bunu, Manisa’da bulunan Torlak Kemâl’in isyanı takip etti ve az zaman içinde genişledi. Börklüce Mustafa üzerine Aydın sancak beyi olan Süleyman (Aleksander) Bey gönderildi. Vukubulan çatışmada Süleyman Bey maktul düşüp askerleri yenildi. Öte yandan Torlak Kemâl, üzerine gönderilen Manisa sancak beyi Kara Timurtaş Paşaoğlu Ali Bey de yenilgiye uğradı. Bunun üzerine asileri tepelemek için, Amasya valisi şehzade Murad ile Bayezid Paşa gönderildi. İsyan kanlı bir şekilde bastırıldı. Börklüce Mustafa (diğer adı Dede Sultan) yakalanarak işkence ile katledildi. Torlak Kemâl de, üzerine sevkedilen birliklere mağlup oldu ve ele geçirilerek idam edildi.

Anadolu isyanı bastırıldıktan sonra, Çelebi Mehmed, Dobruca’da bulunan ve isyan hareketinden sorumlu tutulan Şeyh Bedreddin üzerine Bayezid Paşa kumandasında bir ordu gönderdi. Deliorman taraflarına çekilen Şeyh, üzerine gelen orduya mukavemet edemedi. Bayezid Paşa tarafından ele geçirildikten sonra, Selanik taraflarına gitmekte olan Çelebi Mehmed’in huzuruna getirildi. Serez’de dinlenen ve bu işi bir ilmî heyete havale eden padişah, Şeyh’in fikir ve niyetlerini inceden inceye tahkik ettirdi. Bedreddin, cemiyet nizamını bozmakla itham edildi. Sadeddin Taftazânî’nin öğrencilerinden olan Heratlı Molla Haydar, “Şer’an kanı helal, fakat malı haramdır.” diye fetva verdi. Bu fetva üzerine Şeyh Bedreddin Mahmud, Serez pazarında asıldı. Malları varislerine bırakıldı (1419).