Tanzimat Dönemi

Osmanlı Devleti için 19. yüzyıl sıkıntılarla dolu bir yüzyıldır. Bu yüzyılda özellikle 1789 Fransız İhtilâli’nin başlattığı milliyetçilik akımı Osmanlı Devleti üzerinde çok ciddi olarak tesirini göstermiştir. Önce Sırplar ve ardından da Rumlar (Yunanlılar) bağımsızlık amaçlı isyan etmişlerdir. Bu isyan hareketlerine paralel olarak Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı ve devamındaki Boğazlar Sorunu, devleti çok ciddi etkilemiştir.
Bütün bu gelişmeler, Osmanlı Devleti’ni yeni arayışlara itmiş ve bu yüzyılda hem ıslahat hareketlerini hızlandırmış, hem de bu sıkıntıları aşmak için Avrupa’dan destek alma ihtiyacı hissetmiştir.
Avrupa’yı iyi tanıyan devlet adamlarımızdan Mustafa Reşit Paşa, I. Abdülmecit’in onayı ile bir dizi ıslahat çalışmalarına başladı.

Bu ıslahat hareketlerinin en önemlisi 3 Kasım 1839’da ilân edilen ve Gülhane Parkında halka okunan Tanzimat Fermanı’dır.

BİLGİ NOTU:
Osmanlı Devleti’nde 1839 Tanzimat Fermanı ile başlayan ve 1876 Kanuniesasi ile son bulan döneme Tanzimat Dönemi denir.

Tanzimat Ferma’nın Önemli Maddeleri:

1. Kanun önünde herkes eşit sayılacaktır.
2. Müslüman, gayrimüslim herkesin can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır.
3. Herkesten gelirine göre vergi alınacaktır.
4. Rüşvet ve adam kayırma önlenecektir.
5. Mahkemeler herkese açık olacak ve hiç kimse yargılanmadan ceza almayacaktır.
6. Askerlik vatan borcu şeklinde düzenlenmiştir.
7. Herkes mal mülk sahibi olacak ve bunu miras bırakabilecektir.

BİLGİ NOTU:

Tanzimat Fermanı ile kanun düzenine ilk kez geçilmiştir. Yine bu ferman ile padişah kendi gücünün üstünde kanun gücünü kabul
etmekle yetkilerini kısıtlamıştır.
Osmanlı Devleti, Tanzimat Dönem’inde reformlarını hızlandırdı ve 1856 yılında Tanzimat’ın devamı niteliğinde olan Islahat Fermanı yayımlandı. Bu ferman ile Osmanlı sınırlarında yaşayan gayrimüslim tebaya yeni haklar verilmiştir.

a) Merkez Yönetimi:

19. yüzyılda ciddi manada ıslahatlar II. Mahmut Dönemi’nde yapılmış olup, bu dönemde yapılan ıslahatlar Tanzimat’la birlikte daha da geliştirilerek devam etmiştir.

Tanzimat Dönemi’nde merkez teşkilâtında önemli düzenlemeler yapılmıştır.

★ Başvekâlete çevrilen sadrazamlık makamı eski konumuna getirilmiştir.
★ Şeyhülislamlık makamının siyasi danışmanlık yönü azaltılmış ve devamı sağlanmıştır.

BİLGİ NOTU:

Şeyhülislamlığın siyâsi yönünün azaltılması ile din ve devlet işleri birbirinden ayrılmış oluyordu. Bu da lâikliğe geçişin bir aşaması
sayılabilir.
★ Meclisivalâyı ahkâmıadliye yeniden düzenlendi. Bu kurul yüksek mahkeme görevi yapmıştır.
★ Bu mahkemenin yerine 1854 yılında Meclisiâlitanzimat (Tanzimat Yüksek Meclisi) kuruldu ve bu iki mahkeme 1861’de birleşti.
★ Yargının bağımsızlığı sağlanmış ve 1868’de bugünkü Danıştay’ın görevini üstlenen Şurayıdevlet kuruldu.
★ Yine 1868’de bugünkü Yargıtay’ın görevini üstlenen Divanıahkâmıadliye kuruldu.

b) Taşra Yönetimi:

1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı, devamında birçok yeniliği getirmiştir. Bu doğrultuda taşra yönetiminde bazı yenilikler yapılmıştır. Bu yenilikleri şu şekilde sıralayabiliriz:

★ 1840’ta yapılan bir düzenlemeye göre, devletin en büyük idari birimi eyalet oldu. Eyaletler sancaklara, sancaklar kazalara, kazalar da köylere ayrıldı.

BİLGİ NOTU:

Kaza ve köylerdeki yöneticiler, yani kaza müdürü ve muhtarlar seçimle belirleniyordu.
★ 1842’de devlet görevlilerin yanında Müslüman ve gayrimüslimlerden oluşan ve seçimle gelen meclisler kuruldu. (Büyük meclis)
★ 1864’te Vilayet Nizamnamesi kabul edildi. Buna göre vilayetler il adını aldı.
★ Vilayetler, sancaklara (liva), kaza ve köylere ayrıldı.
★ 1871’de yayımlanan Vilayet Nizamnamesi ile merkezin etkisi artırıldı.
★ 1871 Vilayet Nizamnamesi’ne göre Liva’da mutasarrıf, kazada kaymakam, nahiyede nahiye müdürü, köylerde ise muhtarlar yönetici
oldu.
★ Yine bu yönetim birimlerinin tamamında üyeleri Müslüman ve gayrimüslimlerden oluşan meclisler oluşturuldu.
★ 1871’de sancak ve kazalarda belediye örgütleri kuruldu.
★ 1877’de çıkarılan belediye yasası 1 Eylül 1930’a kadar aynen yürürlükte kalmıştır.