TANZİMAT FERMANI (3 Kasım 1839)

20. yüzyılda Osmanlı Devleti hem içte hemde dışta birçok sorunla uğraşıyordu. Devletin ayakta durabilmesi için Avrupalıların desteğine ihtiyaç vardı. Ama çıkarları gereği Avrupalı devletler bu desteği bir türlü vermiyorlardı. Avrupa desteğinin sağlanması için (özellikle Mısır sorunu) batı kanun ve sisteminin bir şekilde kabul edilmesi gerekiyordu.
Bu sırada 2. Mahmut vefat etmiş ve Osmanlı tahtına I. Abdülmecit geçmişti. Yenilik çabalarına hız veren bu padişah sadrazamlık makamına getirilen Mustafa Reşit Paşa’nın çalışmaları ile bir ferman hazırlayıp, bu fermanı Gülhane Parkı’nda geniş bir halk topluluğuna okutmuştur. (3 Kasım 1839)

Fermanın Yayınlanış Nedenleri :

★ Mısır sorununda Avrupalı devletlerin desteğini sağlamak
★ Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışmasını engellemek
★ Rusya’ya karşı Avrupalı devletlerin desteğini sağlamak
★ Rusya’nın Balkanlar’daki etkisini kırmak.
★ Osmanlı idaresindeki halkı kaynaştırarak yeni bir Osmanlı toplumu oluşturmak
★ Devletin modernleşmesini ve demokratikleşmesini sağlamak.

Tanzimat Fermanı’nın Önemli Maddeleri Şunlardır :

★ Müslüman olsun veya olmasın herkesin can, mal, ırz ve namus güvenliği devlet garantisi altında olacaktır.

✍ Din ayırımı yapılmaksızın herkese eşitlik tanınmıştır.

★ Mahkemeler herkese açık olacak, hiç kimse yargılanmadan, sorgulanmadan cezalandırılmayacaktır.

✍ Artık padişahın her söylediği kanun değildi ve padişahın yetkileri kısıtlanmıştır.

✍ Osmanlı ülkesinde Avrupaitarz hukuk kuralları geçerli olmaya başlamıştır.

✍ Kanun üstünlüğü ön plana çıkmıştır.

★ Herkesten gelirine göre ve düzenli bir şekilde vergi toplanacak.

✍ Vergiler eskiden standart olup herkesten aynı miktarda alınırdı. Bu adil olmayan durumun önüne geçilmiştir.

★ Askerlik işleri belli bir düzene konulacak ve askere alma ile terhisler sağlam esaslara göre yapılacaktır.

✍ Askerlikte ocak sisteminden vazgeçilerek askerlik vatan görevi haline getirilmiştir.

✍ Gayrimüslimlerin askere alınması gündeme gelmiştir.

✍ Askerliğin süresi 5 yıl olarak belirlenmiştir.

✍ Bu madde ile gayrimüslimlerin askere alınma durumu ortaya çıkmış ve gayrimüslimler bu duruma tepki göstermişler. Daha sonra gayrimüslimler için askerlikte bedel usulü kabul edilmiştir.

★ Herkes mal ve mülk sahibi olacak, bu mallarını istediğinde satabilecek veya çocuklarına miras bırakabilecektir.

✍ Kişilerin mülkiyet hakkı devlet güvencesi altına alınmıştır.

★ Rüşvet ve adam kayırma (iltimas) yasaklanmıştır.
★ Padişah başta olmak üzere devlet ileri gelenleri bu fermana uyacaklardır.

✍ Bu hüküm ile padişah kendi isteği ile kendi yetkilerini kısıtlamıştır.

Fermana Tepkiler

★ Müslüman ve gayrimüslimlerin eşit görülmesi Cidde ve Suriye gibi bölgelerde tepki ile karşılandı.
★ Diğer azınlıklara nazaran daha ayrıcalıklı bir durumda olan Rumlar ayrıcalıklarını kaybedebileceklerinden dolayı fermana tepki ile yaklaşmışlardır.
★ Ferman ile Osmanlı Devleti’nin güçlenmesinden çekinen Rusya fermandan memnun olmamıştır.
Ayrıca Rusya’nın azınlıklar konusunda Osmanlı’yı suçlayacak bahanesi kalmamıştır.
★ Osmanlı’nın Rusya’ya karşı güçlenmesini arzulayan İngiltere bu fermandan memnun kalmıştır.

Tanzimat Fermanı’nın Sonuçları

★ Osmanlı ülkesinde kanun üstünlüğü kabul edilmiştir.
★ Tanzimat Fermanı Osmanlı ülkesinde anayasacılığın başlangıcı kabul edilmiştir.
★ Kişisel özgürlükler genişletilmiştir.
★ Bu ferman bir halk hareketi değil, padişahın tek taraflı bazı esasları devlet garantisine alması şeklinde ortaya çıktığından halk tarafından pek anlaşılamamıştır. Fermanın halka anlatılması için Anadolu ve Rumeli’ye bazı memurlar gönderilmiş ve bu şekilde Osmanlı ülkesinde bir aydın sınıfı doğmuştur.
★ Aydınların etkisiyle Osmanlı ülkesindeki Batılılaşma çabaları yoğunlaşmıştır.
★ İnsan hakları konusunda yenilikler yapılmıştır.
★ Sorunlarını tek başına çözemeyeceğini anlayan Osmanlı Devleti, bu fermanla Avrupa ile dost geçinme amacını gütmüştür.

✍ Ferman, Mısır sorunu için İngiltere’nin desteğini alma konusunda amacına ulaşmış ve İngiltere’nin desteğini alan Osmanlı Devleti Mısır Sorunu’nu ve Boğazlar meselesini kendi isteği doğrultusunda çözmüştür.

★ Bu fermandan sonra da Avrupalılar gayrimüslimlerin haklarını takip ediyor görünerek Osmanlı içişlerine karışmaya devam ettiler. Bu fermanın ilanından sonra Avrupa tipi yeni mahkemeler ve okulların açılması, eğitim ve hukuk alanında ikilik doğmasına neden olmuştur.

OSMANLI DENGE SİYASETİ:

Ülke sınırlarını ve haklarını dışarıdan gelen saldırılara karşı koruyamayan devletlerin, diğer devletler arasındaki çıkar çatışmalarından yararlanmasına ve diğer devletlerin yardımıyla ayakta durmasına denge siyaseti denir.

NOT :

Napolyon’un Mısır’ı işgali üzerine (1798) İngiltere ve Rusya’nın Osmanlı Devleti’ne yardım etmesi ile Osmanlı ilk kez denge siyasetini uygulamıştır.