Taşra Teşkilâtı:

Türk – İslam Devletleri’nde Taşra teşkilâtı genel  olarak dört ayrı yönetim birimine ayrılmıştır.

Bunlar:
1. Eyâlet
2. Sancak
3. Kaza
4. Köy

       Yönetim olarak ilk Türk Devletleri’nin etkilerini Türk–İslam Devletleri’nde de görmek mümkündür. Örneğin Karahanlılar da aynen ikili teşkilat gibi, ülkeyi yönetim bakımından “doğu ve batı” olmak üzere ikiye ayırmıştır.
Eyaletlerdeki görevliler bizzat merkez tarafından gönderilirdi.

TAŞRADAKİ GÖREVLİLER

Melik Hükümdar soyundan gelen eyalet yöneticisi

Şıhne Askeri vali Amid Yönetimden sorumlu sivil görevliler

Âmil Vilayetlerin vergisini toplarlar

Muhtesip Ticari hayatı düzenleyen kişiler Reis Halkın seçtiği yöneticiler

Ulak Vilâyetlerdeki posta teşkilâtı

BİLGİ NOTU:

ATABEY: Büyük Selçuklularda küçük yaştaki şehzadeler (geleceğin hükümdar adayları) bilgi ve tecrübe kazanmaları için vilayetlere yönetici olarak gönderiliyorlardı. Yaşları küçük olduğundan bu şehzadelerin yanına atabey adı verilen bilgi ve tecrübeli bir görevli verilirdi. Atabeyler, şehzadenin yetişmesinden sorumlu idi. Şehzade, büyüyüp yönetime gelinceye kadar bölgesinde kalırdı. Devlet zayıfladığında bazı atabeyler bağımsızlıklarını ilân etmişlerdir. (Salgurlular, Böriler,
İldenizoğulları, Zengiler) Atabey sisteminin Osmanlı Devleti’ndeki karşılığı ise lalalık’tır.

SİYASETNÂME’DEN İNCİLER

“Sultan; güzel yüzlü, iyi huylu, mert, cesur, ata iyi binen, her türlü silahı kullanabilen, sanattan anlayan, dindar, ibadeti seven, verdiği sözü tutan, nasihatlar ve sadakalar veren, fakirlere, halkına ve hizmetkârlarına iyi davranan, halkın üzerinden zalimlerin zulmünü kaldıran bir kişi olmalıdır.”

“Sultanlar, memleket işleri için alimlerle meşveret yapmalı, her alimin farklı da olsa görüşlerine değer vermeli. Bir sultanın halkına vereceği en iyi en büyük ihsan adalettir. Sultanlar, ülkenin imarı için her türlü yatırımı yapmalıdır.”

“Kadı, emniyet müdürü, belediye reisi ve vergi memuru seçilirken o şehirde din işlerinde hassas, Allah’tan korkan, kin ve garazı olmayan kimseler bulunmalı.”

“Hukukun hayata geçirilmesi için devletin varlığı “olmazsa olmaz”dır. Devletin varlık gayesi dini korumak, dünyevi maksatları ve toplumun idaresini üstlenmektir.”

“Cemiyette sultanın yerine getirmesi gereken en önemli vazife, kargaşayı önleyip nizamı hâkim kılmak, barış ve adaleti sağlamaktır.”
“Siyasetnâme, Nizamülmülk, Derleyen: Sadık Yalsızuçanlar” özetlenmiştir.