ERZURUM KONGRESİ (23 Temmuz – 7 Ağustos 1919)

Mustafa Kemal 3 Temmuz 1919’da Erzurum’a gelir. Kendisi o günü şöyle anlatır. “Benim Erzurum’a gelişim milletin ateşten bir çember içine alınmış olduğu bir zamana tesadüf etti. Bütün millet bu çemberin içinden nasıl çıkacağını düşünmekte idi.” Mustafa Kemal, Erzurum yolunda iken resmi görevinden alınmıştı.
Askerlikten istifasını takiben Erzurumluların isteğiyle Doğu Anadolu Müdafaaihukukumilliye Cemiyeti heyet başkanlığına getirildi. Erzurum Kongresi’ni Doğu Anadolu Müdafaaihukukumilliye Cemiyeti 23 Temmuz 1919’da tek katlı bir ilkokul salonunda topladı.
Toplantıya 62 delege katıldı. Hoca Raif Efendi geçici başkan seçildi. Yapılan oylama ile Mustafa Kemal kongre başkanlığına getirildi.

Erzurum Kongresi’nin Kararları

★ Vatan bir bütündür parçalanamaz. (Doğu illeri ile Trabzon sancağı ve Canik (Samsun) illeri hiçbir sebep ve bahane ile ayrılamaz.)
★ Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı, millet birlik olarak kendisini koruyacak ve karşı koyacaktır.
★ Vatan ve istiklalin korunmasını İstanbul hükümeti yerine getiremezse bunu yerine getirmek için Anadolu’da geçici bir hükümet kurulacaktır.
★ Kuvayımilliye’yi etkili ve İradeimilliye’yi etkin kılmak esastır. (Bundan kasıt milletin bağrından çıkacak milli bir kuvvettir.)
★ Hristiyan azınlıklara siyasi hakimiyetimiz ve sosyal dengemizi bozucu imtiyazlar verilemez.
★ Manda ve himaye kabul edilemez.
★ Milli Meclis’in derhal toplanmasına ve hükümet işlerinin meclisin denetimi altında yürütülmesine çalışılacaktır.
★ Milletimiz asrın gereklerini, fenle ilgili, sanayii ile ilgili, ekonomiyle ilgili durum ve ihtiyaçlarımızı gerekli görür. (Türk insanının uygar medeniyeti yakalamak için çalışılacağı vurgulanmıştır.)
★ Ulusal irade ve toplanan güçler padişah ve halifelik makamını kurtaracaktır.

Kazım Karabekir (1887–1948)

İstanbul’da doğdu. 1902 yılın da Harp Okulu’nu bitirdi. Balkan, I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’nda görev aldı.
15. Kolordu Komutanı olarak Erzurum Kongresi’nin toplanması ve Atatürk’ün desteklenmesinde aktif yer aldı.
Ermenilerle savaş yaptı. Gümrü Antlaşması’nda heyetin başkanıydı. Mecliste milletvekilliği yaptı.
Terakkiperver Cumhuriyet Partisi’nin kurucusu ve genel başkanıdır.
Atatürk’ün ölümünden sonra  Cumhuriyet Halk Partisi’nden tekrar milletvekili oldu ve Meclis Başkanlığı yaptı.

Erzurum Kongresi’nin Önemi

★ Erzurum Kongresi toplanma amacı yönüyle bölgesel olmasına karşın, aldığı kararlar yönüyle bütün yurdu ilgilendirir duruma gelmiştir.
★ Sivas Kongresi kararları ve Misakımilli kararlarına temel teşkil eden kararlar alınmıştır.
★ Türkiye Büyük Milleti’nin açılış gerekçesi Erzurum Kongresi kararlarına dayanır.
★ Mudanya Mütarekesi ve Lozan Antlaşması’ndaki bağımsızlık ruhu bu kararlara dayanır.
★ Cumhuriyet rejimine geçiş “İradeimilliyeyi hakim kılmak esastır.” denilerek burada karar verilmiştir.

➥ Mustafa Kemal Paşa, Erzurum Kongresi’nin kapanış konuşmasında, “Tarih bu kongremizi şüphesiz ender ve büyük bir eser olarak kaydedecektir.” demiştir.

★ Manda ve Himaye ilk kez reddedilmiştir.
★ Bölgesel de olsa ilk kez Temsil Kurulu oluşturulmuştur.
★ İlk kez milli sınırlardan bahsedilmiştir.
★ Milletin bağımsızlığının koşulsuz olarak sağlanacağı belirtilmiştir.
★ Mebusan Meclisi’nin toplanması istenmiştir. Bununla İstanbul Hükümeti’nin faaliyetleri denetim altına alınmak istenmiştir.
★ Doğu illerindeki teşekküller Doğu Anadolu Müdafaaihukuk Cemiyeti bünyesinde birleştirilmiştir.
★ İlk defa yeni bir hükümetin kurulması gerektiğinden bahsedilmiştir.
★ Hristiyan azınlığa verilecek ayrıcalıklar reddedilmiştir. (Islahat Fermanı’nın zararlı yönleri giderilmeye çalışılmıştır.)

➥ Erzurum Kongresi’ne o günkü mülki (idari) taksimata göre Trabzon’un kapsadığı Doğu Karadeniz illerinden 17, Erzurum’un kapsadığı il ve ilçelerden 25, Sivas’ın kapsadığı il ve ilçelerden 14, Bitlis’ten 4 ve Van’dan 2 delege katılmıştır.

HEYETİTEMSİLİYE

Erzurum Kongresi, tüzüğü gereğince bir Heyetitemsiliye seçti. Erzurum Valiliğine sunulan dilekçede Heyetitemsiliye üyelerinin adları şöyle sıralanmıştır:

Mustafa Kemal : Eski Üçüncü Ordu Müfettişi, askerlikten çekilmiş.
Rauf Bey : Eski Bahriye Nazırı (Donanma Bakanı).
Raif Efendi : Eski Erzurum Milletvekili.
İzzet Bey : Eski Trabzon Milletvekili.
Servet Bey : Eski Trabzon Milletvekili.
Şeyh Fevzi Efendi : Erzincan’da Nakşi Şeyhi.
Bekir Sami Bey : Eski Beyrut Valisi.
Sadullah Efendi : Eski Bitlis Milletvekili.
Hacı Musa Bey : Mutki Aşiret Başkanı.