LOZAN BARIŞ KONFERANSI
(23 Kasım 1922 – 4 Şubat 1923 I. Dönem)
(23 Nisan – 24 Temmuz 1923 II. Dönem)

★ Lozan Barış Konferansı’nın toplanma nedeni Türklerle yapılacak barışın esasını belirlemek ve 1. Dünya Savaşı’na kesin olarak son vermekti.

Konferansa; TBMM, İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya ve Amerika katılmıştır. Boğazlar meselesi ile ilgili olarak Rusya, Bulgaristan ve Japonya katıldılar. Ticaret ve yerleşme görüşmelerinin yapıldığı komisyonlara ise, Portekiz ve Belçika katılmıştır.

★ Mustafa Kemal Paşa, Konferansın İzmir’de toplanmasını istiyordu. Amacı görüşmeleri hem yakından takip etmek, hem de Yunanlıların Ege’ye verdiği zararı dünya kamuoyuna yakından göstermekti. Ancak anlaşmanın tarafsız bir devlette olması istendi. TBMM’den temsilci olarak Rauf Bey’in katılacağı kulislerde konuşuluyordu.
Rauf Bey ise Mondros’ta bıraktığı kötü imajı silmek amacındaydı. Ancak, Mustafa Kemal Mudanya’daki başarısını gözönünde bulundurarak İsmet Paşa’yı görevlendirmiştir.

Mustafa Kemal heyetten;
– Kapitülasyonlar
– Ordu konusundaki sınırlama
– Ermeni Devleti
– Musul
Konularında kesin olarak taviz vermemelerini istemiştir. Konferans 20 Kasım 1922’de çalışmaya başladı.
Ancak, Anlaşma Devletleri Türkiye Devleti’nin bağımsızlığını kabul etmedikleri gibi Musul, Kapitülasyonlar, Dış borçlar, Boğazlar, Savaş tazminatı konusunda kabul edilemez teklifler getirdiler. 4 Şubat 1923’te görüşmeler kesildi. TBMM, Misakımilli sınırlarının sağlanması için, Boğazlar ve Musul üzerine yürüme hazırlıkları başlatmıştır. İngilizlerin çağrısıyla 23 Nisan 1923’de tekrar başlayan görüşmeler, uzun müzakereler sonucunda 24 Temmuz 1923’de tamamlanarak Lozan Barış Antlaşması imzalandı.

Antlaşmanın önemli maddeleri şunlardır.

1. Sınırlar

a) Suriye Sınırı : 1921’de Fransızlarla yapılan Ankara Antlaşması’na göre esas alınacaktır.
b) Irak Sınırı : Musul yüzünden bir anlaşmaya varılamadı.
Dokuz ay içinde halledilmek şartıyla Türkiye ve İngiltere’ye bırakıldı. Lozan’da çözümlenemedi.
c) Batı Sınırı : Batı Trakya Balkan savaşlarında kaybedildiği için alınamadı. Doğu Trakya Meriç nehri sınır olmak şartı ile alındı. Karaağaç kasabası Yunanlılardan savaş tazminatı olarak alındı.
Bozcaada ve İmroz Türkiye’ye verildi. Midilli, Sakız, Sisam Yunanlılarda kaldı. On İki Ada İtalya’ya bırakıldı.
d) Doğu Sınırı : Moskova ve Kars Antlaşmaları geçerli olacaktır.

2. Kapitülasyonlar : Tüm sonuçları ile birlikte kaldırılmış, Türk toprakları üzerindeki yabancı ticaret kuruluşlarına Türk kanunlarına uyma zorunluluğu getirilmiştir.

3. Adalar : On İki Ada İtalya’ya, Gökçeada ve Bozcaada Türkiye’ye, diğer Ege Adaları silahsızlandırılmak şartıyla Yunanistan’a bırakıldı.

On İki Ada : Rodos’tan Sakız’a kadar uzanan, Gü ey Batı Anadolu’ya yakın olan adalardır.

4. Azınlıklar: Bütün azınlıklar Türk vatandaşı sayılacak.
Batı Trakya’da ki Türkler ile İstanbul’daki Rumlar hariç, Anadolu ve Doğu Trakya’daki Rumlar ile Yunanistan’daki Türkler mübadele edilecektir (Nüfus Mübadelesi).

5. Savaş Tazminatı : Yunanistan Karaağaç Kasabası’nı Türkiye’ye savaş tazminatı olarak verecektir.

6. Devlet Borçları : Osmanlı Devleti’nden kalan borçlar Osmanlı’dan bağımsızlığını kazanan diğer devletlerle Türkiye arasında eşit olarak paylaştırılacaktır.
Türkiye bu borçları kağıt para esasına göre ve taksit ile ödeyecektir. (En son borç taksiti 1954’de ödenmiştir.)

7. Boğazlar :
a) Her iki yakasında 20 km’lik alanda Türk askeri bulunmayacak (Askersiz alan) ve silahsızlandırılacaktır.
b) Boğazların yönetimi uluslararası bir komisyona bırakılacak, komisyon başkanı Türk olacaktır.
c) Ticaret gemileri boğazlardan serbestçe geçebilecektir.
d) Boğazlara saldırı olursa milletler cemiyetinin kararıyla gerekli önlemler alınacaktır.

8. İstanbul’un Boşaltılması : Barış Antlaşması imzalandıktan altı hafta sonra işgalci güçler İstanbul’u terk edecektir.

9. Patrikhane : Patrikhane egemenlik ve ekümenlik vasfı olmadan İstanbul’da varlığını sürdürecek. Siyasal ayrıcalıkları sona ermiştir.

10. Yabancı Okullar : Türkiye’nin iç sorunu sayıldı. Türkiye bu sorunu kendi içinde çözecektir.

★ Türk maarif teşkilatına bağlı olacaktır.
★ Türkçe, Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi dersleri Türk öğretmenler tarafından Türkçe okutulacaktır.
★ Bir müdür yardımcısı Türk olacaktır.

Lozan Antlaşması’nın Önemi

★ Yeni Türk Devleti’nin bağımsızlığı resmen kabul edilmiştir.
★ Misakımilli sınırları büyük ölçüde gerçekleştirildi.
★ Osmanlı Devleti’nden kalma pek çok asırlık sorun çözülmüştür.
★ Lozan, geçerliliğini uzun süre koruyan bir Antlaşma olmuştur.
★ Adalar, Boğazlar Musul, Hatay sorunu Türkiye’nin isteklerine uygun çözüme kavuşturulamamıştır.
★ Boğazlar ve Patrikhane ile ilgili hükümler ulusal egemenliğimizi ve bağımsızlığımızı zedeleyici niteliktedir.

2. TBMM’nin Açılması (11 Ağus tos 1923)

Mustafa Kemal’in isteği üzerine savaş şartlarında toplanan ilk TBMM 1 Nisan 1923’te yenilenmek üzere dağıtılmıştır. Meclis Kurtuluş Savaşı’nı başarıya ulaştırmak üzere toplanmıştı, yani artık amacına ulaşmıştı ve yıpranmıştı. Mustafa Kemal 9 Eylül 1923’te yeni Türk Devletinin ilk siyasi partisi olan Halk Fırkası’nı kurdu. 11 Ağustos 1923’te II. TBMM açıldı. Daha çok inkılap düşüncesine sahip oluşan bu meclis, 1 Ekim 1927 yılına kadar görevde kalmıştır.

★ Yeni seçimlere, seçim kanununda değişiklik yapılarak gidilmiştir.

➥ I. TBMM daha çok Kurtuluş Savaşı’nın örgütlenmesi ve kazanılmasıyla uğraşmıştır. Yaptığı en önemli inkılap saltanatın kaldırılmasıdır.
II. TBMM ise daha çok inkılapçı özelliği olan bir meclistir. Çağdaş Türkiye’nin oluşmasına çalışmıştır. Bir çok alanda inkılap yapmıştır.